Terapia fotodynamiczna w onkologii

 Terapia fotodynamiczna (ang. PDT-photodynamic therapy) jest metodą leczenia, w której komórki rakowe, uczulone uprzednio na światło, mogą zostać zniszczone poprzez ich naświetlanie. Metoda ta stosowana jest już w Japonii, USA, Kanadzie, Australii, a także w krajach Europy Zachodniej.

Terapia fotodynamiczna ma zastosowanie w wielu schorzeniach tj. nowotwory skóry, trądzik, łuszczyca, kłykciny kończyste, łysienie plackowate, hirsutyzm czy brodawki zwykłe. Metoda ta wykorzystywana jest także do leczenia nowotworów i stanów przednowotworowych skóry: raka podstawnokomórkowego, raka kolczystokomórkowego, mięsaka Kaposiego, choroby Bowena, wad rozwojowych naczyń czy czerniaka złośliwego we wczesnym stadium. Zmiany zlokalizowane na powierzchni skóry łatwo jest usunąć. Znacznie trudniej jest to natomiast zrobić, gdy nowotwory wejdą w głąb tkanki. Dobre wyniki metody fotodynamicznej zaobserwowano także w raku przełyku i płuc. Należy pamiętać, że terapia fotodynamiczna nie jest panaceum na wszystkie rodzaje nowotworów i z pewnością nie można przy jej pomocy wyleczyć uogólnionej choroby nowotworowej. Może natomiast być ona stosowana jako terapia paliatywna.

W terapii fotodynamicznej można wyróżnić trzy kluczowe elementy: fotouczulacz, światło o odpowiedniej długości fali i tlen.

Fotouczulacz może pochodzić z zewnątrz lub być jednym z metabolitów komórkowych. Fotouczulacz zdolny jest do pochłaniania kwantów światła-przechodzi wówczas do stanu wzbudzenia, a następnie do wypromieniowywania energii w formie fali-powrót do stanu podstawowego. Najczęściej stosuje się fotouczulacze należące do klasy drugiej, oparte na pierścieniach porfirynowych i porfirynopodobnych. Bardziej specyficzne są fotouczulacze trzeciej generacji czyli połączenie związku fotouczulającego z przeciwciałem. Pozwala to zmniejszyć uszkodzenie okolicznych tkanek. Fotouczulacz można podawać dożylnie, jeżeli zmiana znajduje się głęboko, lub domięśniowo, poprzez nastrzykiwanie igiełką insulinową, w przypadku zmiany powierzchniowej. Czas pomiędzy wstrzyknięciem a naświetlaniem wynosi kilka godzin-wtedy preparat ulega wchłanianiu. Przy leczeniu schorzeń ginekologicznych lub jamy ustnej używa się formy maści-szybko wchanialnej przez śluzówkę. Absorpcja następuje do 24 godzin po podaniu dożylnym, po podaniu śródskórnym w okresie 3 do 5 godzin.

Światło używane w PDT mieści się w zakresie światła widzialnego (długość 400-700 nm). Światło o rożnej dugości fali w różny sposób penetruje w głąb tkanek. Światło niebieskie i zielone przenika do głębokości 2 mm. Światło czerwone, o długości fali powyżej 600 mm, lepiej penetruje tkanki na głębokości powyżej 3-3,5 mm. Większość stosowanych fotouczulaczy ma przedział absorbcji ok. 630-650 nm. Korzystając z metod endoskopowych i laserów z cienkimi światłowodami można naświetlać również narządy wewnętrzne.

PDT bezpośrednio na komórki oddziałuje poprzez powstanie tlenu singletowego i wolnych rodników, co prowadzi do zmian w błonach oraz obrzęku i autolizy komórek.

Metoda fotodynamiczna może byc zarówno diagnostyczna, jak i terapeutyczna. Zabieg niszczenia komórek przeprowadza się w dwóch etapach. Pierwszy etap polega na podaniu fotouczulacza, który selektywnie kumuluje się w tkance nowotworowej. Następnie guz naświetla się laserem lub lampą z filtrami. Pod wpływem światła o długości 400 nm, komórki nowotworowe zaczynają świecić czerwoną luminescencją. Dzięki kamerze CCD można zobrazować zmiany również w narządach wewnętrznych. Metoda ta jest czulsza od tomografii komputerowej (wykrywa nawet najmniejsze skupiska komórek nowotworowych). Diagnostykę mozna przeprowadzic również śródoperacyjnie.

W drugim etapie zmianę naświetla się światłem o długosci 632 nm. Promieniowanie to wnika głębiej i niszczy nawet pojedyńcze skupiska komórek nowotworowych. Przy zaawansowanym stadium nowotworu etap ten powtarza się kilkukrotnie.

Zaletami PDT jest wysoka selektywność, dobry efekt kosmetyczny, mniej efektów ubocznych niż przy chemioterapii i duże bezpieczeństwo. Wady to wysoki koszt sprzętu i fotouczulaczy (polskie fotouczulacze maja niższe ceny), skuteczność tylko przy niektórych typach nowotworów i brak możliwosci leczenia uogólnionej choroby nowotworowej.

W Polsce badania nad zastosowaniem PDT u pacjentów trwaja już od 1986 roku. Metoda ta jest obiecująca, jednak trwają prace nad oceną jej skuteczności.


Autor: Magdalena Mroczek

Źródło:
1.Photodynamic Therapy for Cancer and for Infections: What Is the Difference?Sharma SK, Mroz P, Dai T, Huang YY, St Denis TG, Hamblin MR.Isr J Chem. 2012 Sep; 52 (8-9) :691-705
2.Effects of the oxygenation level on Formation of Reactive Oxygen Species Different During Photodynamic Therapy. Price M, Heilbrun L, Kessel D. Photochem Photobiol. Dec 8th 2012 doi: 10.1111/php.12027
3.Dolmans DE, Fukumura D, Jain RK. Photodynamic therapy for cancer. Nature Reviews Cancer 2003, 3 (5) :380-387
4.Dougherty TJ, CJ Gomer, BW Henderson, et al. Photodynamic therapy. Journal of the National Cancer Institute 1998, 90 (12) :889-905
5.Photodynamic Therapy for Cancer – National Cancer Institute cancer.gov / cancertopics / factsheet / Therapy / photodynamic

www.zdrowiezroslin.pl