Jej zalety doceniają zielarze, pszczelarze i rzeźbiarze - LIPA

Często się przeziębiasz? Masz skołatane nerwy? Dopadła cię jesienna depresja? Rozwiązaniem tych problemów mogą być  kwiaty lipy, których dobroczynne właściwości odkryto już wieki temu. Ten pachnący dar natury sprawdza się w walce z wieloma dolegliwościami.

Na przełomie czerwca i lipca obsypuje się obłędnie pachnącymi kwiatami, które bardzo korzystnie wpływają na nasze zdrowie. Pod warunkiem, że są zbierane z dala od ruchliwych dróg, ponieważ lipa szybko ulega skażeniu ołowiem.

Warto ją ususzyć, by korzystać z jej właściwości w czasie jesiennych i zimowych miesięcy.

Zalety lipy doceniają nie tylko rzeźbiarze czy pszczelarze, ale także zielarze sporządzający z jej kwiatów napary pomocne w różnego rodzaju dolegliwościach.

To szlachetne drzewo, zwane przez naszych przodków drzewem tysiąca pożytków, było dla nich ważną i wykorzystywaną do wielu celów rośliną. Jej drewno, ze względu na lekkość i miękkość, szczególnie upodobali sobie rzeźbiarze. Sam Wit Stwosz wykorzystał kloce lipowe do wyrzeźbienia figur w swoim słynnym ołtarzu, który możemy podziwiać w kościele Mariackim. Drewno to służyło również do wyrobu bardziej prozaicznych przedmiotów, np. butów. Łyko lipowe było zaś używane do wyrobu łapci, koszyków i sznurów.

Wokół rozłożystych lip, które sadzono w ogrodach już od czasów średniowiecza, często skupiało się życie towarzyskie. Stąd też zaproszenie Jana Kochanowskiego do skorzystania z cienia lipy.

W dzisiejszych czasach lipa jest chętnie wykorzystywana przez rzeźbiarzy, zwłaszcza ludowych. Jest ona również ważną rośliną miododajną, gdyż jej kwiatostany dają dużo doskonałego i chętnie zbieranego przez pszczoły nektaru. Produkowany z niego miód lipowy uważany jest za jeden z bardziej wartościowych.

Do rodzaju lipy zalicza się około 30 gatunków drzew występujących w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Są one dużymi (do 40 metrów wysokości) i długowiecznymi drzewami liściastymi, które mogą żyć do 500-800 lat. Najstarsza polska lipa ma 525 lat.

Surowiec leczniczy

W lecznictwie wykorzystuje się kwiatostan lipy (Inflorescentia Tiliae), który zgodnie z Farmakopeą Polską pozyskuje się z dwóch gatunków tej rośliny: lipy drobnolistnej (Tilia cordata) i szerokolistnej (Tilia platyphyllos). W innych krajach stosuje się w tym celu rodzime gatunki, np. lipę amerykańską (Tilia americana), która występuje w USA i Kanadzie.

Kwiat lipy ma postać baldachogrona lub dwuramiennej wierzchotki zbieranej razem z podsadką i szypułką. W Polsce zbiór rozpoczyna się pod koniec czerwca lub na początku lipca, ważne jest jednak, aby odbywało się to w suche dni. Następnie surowiec poddaje się suszeniu w temperaturze nieprzekraczającej 35°C.

Związki czynne

Głównymi związkami czynnymi surowca są flawonoidy, olejek eteryczny oraz związki śluzowe. We frakcji flawonoidowej przeważają pochodne kwercetyny i kemferolu. Występuje w niej również tylirozyd. Związek ten ma właściwości przeciwzapalne i to on warunkuje napotne działanie lipy. Kwiatostan tej rośliny zawiera od 0,02 do 0,05 proc. olejku eterycznego. Jego najważniejszymi składnikami są związki terpenowe, takie jak farnezol (do 5 proc.), geraniol i eugenol.

Flawonoidy charakteryzują się silnym działaniem antyoksydacyjnym i przeciwnowotworowym. Kwiaty lipy w swoim składzie posiadają także garbniki, węglowodany, aminokwasy, kwasy organiczne, śluz, olejek lotny, witaminy grupy PP oraz wit C. Witamina PP, zwana także niacyną, witaminą B3 lub kwasem nikotynowym bierze udział w przemianie białek, tłuszczów, węglowodanów, a także utrzymuje w dobrym stanie nabłonek skóry i przewodu pokarmowego. Co ważne, rozszerza naczynia krwionośne i usprawnia funkcjonowanie mózgu.

Działanie

Kwiatostan lipy jest znanym i cenionym od wieków lekiem o działaniu napotnym. Jest to jego najczęstsze zastosowanie. Podawany jest z reguły w przypadkach przeziębień i grypy, jako lek obniżający gorączkę. Za tę aktywność odpowiedzialne są występujące w kwiatostanie lipy flawonoidy. Inne zawarte w tym surowcu substancje również wykazują właściwości pożądane w leczeniu tego rodzaju infekcji. Do takich związków należą śluzy, które działają osłaniająco na błony śluzowe dróg oddechowych oraz olejek eteryczny o działaniu dezynfekującym. Obecne w lipie garbniki działają ściągająco na błony śluzowe, przez co utrudniają patogenom wnikanie w głąb organizmu. Podobny efekt zapewnia zawarta w surowcu rutyna, która zwiększa szczelność naczyń włosowatych.

W przypadku leczenia przeziębień lipa podawana jest w postaci naparów. Bardzo często łączy się ją w mieszankach ziołowych z kwiatostanem bzu czy kwiatem nagietka. Nasze babcie chętnie stosowały lipę, jako dodatek do soku lub herbatki malinowej.

Napary z kwiatów lipy mają potwierdzone działanie uspokajające. Właściwości te doceniane są szczególnie przez zielarzy Ameryki Łacińskiej, którzy stosują ten surowiec przede wszystkim, jako lek uspokajający. Należy jednak pamiętać, że wykorzystują do tego celu rodzimy dla nich gatunek drzewa, a więc surowiec o trochę innym składzie chemicznym niż nasz. Mimo to zbierane u nas kwiatostany lipy można z powodzeniem podawać w przypadkach nadpobudliwości i napięcia nerwowego, zwłaszcza u dzieci i osób starszych.

Inną, mniej znaczącą w praktyce właściwością naparów z lipy jest ich działanie moczopędne. Związane jest ono z obecnością terpenów w olejku eterycznym lipy. Drażniąc kanaliki nerkowe, zwiększają one wydzielanie moczu.

Lipa ma również niewielkie działanie żółciopędne, które jest bezpoś­rednio powiązane z właściwościami spazmolitycznymi związków zawartych w tym surowcu. Powodują one rozkurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego, w tym dróg żółciowych, co ułatwia przepływ żółci do dwunastnicy. Napary z kwiatów lipy zwiększają również wydzielanie soku żołądkowego, dlatego surowiec ten ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów. Należy jednak pamiętać, że są to stosunkowo słabe właściwości.

Lipa w kosmetyce

Wyciągi z kwiatów lipy stosowane są także w przemyśle kosmetycznym. Dodaje się ją do szamponów do włosów oraz odżywek. Tego rodzaju kosmetyki przeznaczone są do włosów suchych i łamliwych. Lipa świetnie je odżywia. Możemy spotkać również maseczki z lipą, które przeznaczone są do oczyszczania i zamykania porów. Balsamy z lipą nawilżają i wygładzają skórę.

Napary z kwiatów lipy można również stosować, jako dodatek do kąpieli, zwłaszcza w połączeniu z lawendą. Takie zabiegi działają uspokajająco i rozkurczowo. Skóra się po nich regeneruje i staje się bardziej elastyczna.

Kwiatostan lipy stosowany jest najczęściej w postaci naparów podawanych, jako pojedynczy lek lub składnik mieszanek ziołowych. Napar z lipy sporządza się z półtorej łyżki kwiatów i dwóch szklanek wrzącej wody. Takie herbatki mają bardzo przyjemny aromat kojarzący się z latem. Tym bardziej warto po nie sięgać zimą, kiedy jesteśmy szczególnie narażeni na przeziębienia i inne infekcje.

Herbata z lipy

Wkładamy do garnuszka wysuszony kwiat lipy, zajmuje on połowę garnuszka. Zalewamy wrzątkiem, przykrywamy.

Garnuszek wkładamy do garnka z wrzącą wodą i ustawiamy na najmniejszym ogniu. W małym garnuszku woda z ziołami nie może się zagotować, ma naciągać. Podgrzewamy 10-15 minut. Możemy jeszcze zostawić przykryte na 20-30 minut, żeby spokojnie „naciągnęło” lub wypijamy.

Cała tajemnica uzyskania najbardziej esencjonalnego smaku tkwi w tym, żeby zioła nie gotowały się, tylko naciągały. 

Tak przygotowany napój pijemy sam lub w połączeniu z miodem, sokiem malinowym. Pijemy 3-4 szklanki dziennie, ale nie radzę po godz. 20, bo zioła mają właściwości czyszczące nerki, co oznacza, że można w nocy wstawać do toalety.

Właściwości lecznicze kwiatu lipy

-  odświeża, uspokaja po długim dniu pracy

-  jest dobrym środkiem napotnym przy przeziębieniach

-  ze względu na zawartość śluzu ułatwia odkrztuszanie, może być składnikiem maseczek do twarzy dla cery suchej oraz składnikiem mieszanki do płukania włosów

-  działa moczopędnie

-  proszek węglowy uzyskany ze spalonego drewna lipowego jest lekarstwem na biegunkę i zatrucia

Do wykonania naparu potrzebne są dwie łyżki kwiatu lipy oraz szklanka wrzątku. Kwiaty po zalaniu wodą pozostawia się pod przykryciem przez 10 minut. Następnie należy odcedzić napar i pić 3 razy dziennie po pół szklanki.

Odwar do użytku zewnętrznego wykonuje się z 8 łyżek stołowych kwiatu lipy, które zalewa się 2 szklankami letniej wody i gotuje przez 20 minut. Po tym czasie odwar odcedza się. Płyn może być stosowany do płukania jamy ustnej i gardła lub do kąpieli. Kąpiele w odwarach z kwiatu lipy polecane są przy nerwobólach.

Można je również wykorzystywać do przygotowania okładu na oczy. Nasączoną gazę odwarem lub naparem z kwiatów lipy pozostawia się, jako kompres na zamkniętych powiekach. Kwiat lipy łagodzi dolegliwości związane z zapaleniem spojówek i powiek, a także zmniejsza obrzęki i cienie wokół oczu.

Większość zielarzy i fitoterapeutów zna i wykorzystuje właściwości lecznicze kwiatów lipy – Flos Tiliae. Tymczasem bardzo cenne są również owoce lipy, które należy zbierać przed opadnięciem z drzewa.

Owce lipy to kuliste orzeszki. Zebrane przed dojrzeniem, gdy są zielone, po roztarciu z niewielką ilością przegotowanej wody na papkę mogą być stosowane w leczeniu stanów zapalnych gardła, przełyku, żołądka i jelit, ponadto, jako środek przeciwkaszlowy i pobudzający regenerację nabłonków przewodu pokarmowego. 

Roztarte niedojrzałe owoce lipy na mleku lub wodzie to dobry środek odżywczy, usuwający zgagę i łagodzący objawy choroby wrzodowej. 

W połączeniu z lukrecją przyspiesza gojenie owrzodzeń przewodu pokarmowego. Owoce lipy roztarte z lukrecją (1:1) i spożywane łyżkami leczą uporczywy kaszel, ból gardła i chrypkę. 

Owoce lipy w połączeniu z babką płesznik, prawoślazem, czarną malwą lub ślazem to bezpieczny środek dla noworodków i niemowląt przeciwko zaparciom, kolkom obstrukcyjnym, przeciwko kaszlowi oraz dla łagodzenia podrażnień skóry i błon śluzowych (nieżyty górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego). Mogą być podawane w ilości 10-20-50 ml (napar, owoce i inne surowce zawsze rozdrobnić w moździerzu).

Napar z niedojrzałych i dojrzałych owoców lipy leczy stany zapalne skóry, powiek, spojówek, rozjaśnia i odżywia skórę, nawilża, łagodzi objawy atopowego zapalenia skóry. Orzeszki lipy zawierają śluzy, białka, skrobię, flawonoidy i olej tłusty. 

Dawniej tłoczono olej z orzeszków lipy. Jest szczególnie cenny po podaniu doustnym i zastosowaniu na skórę. Przyspiesza gojenie ran i owrzodzeń, usuwa stany zapalne, doskonale natłuszcza, znosi świąd. Jest źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Olej z orzeszków lipy zasobny jest w kwas linolowy (49-60%), kwas oleinowy (16-22%) oraz palmitynowy (8-10%), ponadto w fitosterole, kwas sterkulowy (sterculic acid) i malwalowy (malvalic acid), które należą do cyklopropanowych kwasów tłuszczowych.

Doskonałe są domowe kosmetyki zawierające olej lipowy lub wyciąg z owoców lipy (skóra z trądzikiem różowatym, atopowa, z łuszczycą). Olej lipowy można spożywać 1-2 razy dziennie po 1-2 łyżki przy endometriozie, policystycznych jajnikach, chorobach autoimmunologicznych, chorobach skóry, chorobie wrzodowej, zespole jelita nadwrażliwego, zapaleniu nerek i pęcherza moczowego, stłuszczeniu i marskości wątroby, stłuszczeniu serca, miażdżycy, kamicy żółciowej, otyłości oraz przeroście gruczołu krokowego.

Dawka papki z roztartych orzeszków lipy na wodzie lub mleku: 2-3 łyżki 2 razy dziennie na czczo.

Olej lipowy jest podatny na utlenianie, dlatego wymaga dodatku antyoksydantów.

Wyciągi wodne i mleczne z orzeszków świeżych lipy usuwają “worki i cienie” pod oczami.

www.zdrowiezroslin.pl