CZOSNEK NIEDŹWIEDZI - ULUBIONA PRZYPRAWA STAROŻYTNYCH GREKÓW

CZOSNEK NIEDŹWIEDZI

Wiosna. Natura budzi się do życia, rozkwitają pierwsze krokusy i przebiśniegi, przylatują bociany, a małe niedźwiadki wstają z zimowego snu. Wstają i są bardzo głodne. Zanim jednak napełnią swe brzuszki pszczelim miodem, udają się na leśne polany w poszukiwaniu niezwykłego ziela – czosnku niedźwiedziego, który ma ich oczyścić z zalegających po zimie toksyn i nadać im siły na cały letni sezon.

Stąd właśnie, podług rozmaitych ludowych legend i podań, miał wziąć się zwierzęcy przydomek czosnku niedźwiedziego. Jest jeszcze jedna hipoteza: „niedźwiedzi” może również pochodzić od nazwy konstelacji gwiezdnej Ursa major, która występuje na północnej hemisferze (łac. Ursus – „niedźwiedź”). Ze wszystkich podgatunków czosnku Allium ursinum porasta, obszary wysunięte najbardziej na północ, a jego macierzystymi regionami występowania są mroźne obszary Kaukazu, Syberii, Kamczatki i Azji Mniejszej.

Wierzyć czy nie legendzie o wygłodniałych Puchatkach, prawda jest taka, że czosnek niedźwiedzi znany jest ludzkości praktycznie od zarania dziejów. Stosowano go zarówno, jako składnik aromatycznej marynaty do mięs, ale również, jako surowiec lekarski. Okazuje się, że to, co najbardziej powszechne, jest także najlepsze i najzdrowsze.

Przyprawa i medykament

Czosnek niedźwiedzi to niewielka, kilkuletnia bylina, która chętnie porasta wilgotne lasy liściaste, tworząc zwarte skupiska w obrębie ocienionych polan czy prześwitów pomiędzy drzewami i krzewami. Pojedyncza roślina składa się z cebulki, łodygi osiągającej wysokość do 50 cm, dwóch–trzech eliptycznych liści oraz białego kwiatostanu formującego niewielkie baldachimy. Okres kwitnienia przypada na przełom kwietnia i maja, (czyli jesteśmy w sezonie!).

Delikatne, śnieżnobiałe kwiatki czosnku niedźwiedziego, co prawda urzekają wyglądem (roślinkę hoduje się również w domowych ogródkach w celach dekoracyjnych), ale pod względem właściwości chemicznych nie są aż tak wartościowe. 

Cenne są natomiast liście, które stanowią właściwy surowiec ziela medycznego, chociaż do produkcji leków i suplementów diety czasami wykorzystuje się również wodne ekstrakty z cebulek.

Sprzedawany w sklepach czosnek niedźwiedzi to najczęściej intensywnie zielony proszek, na który składają się wysuszone i poszatkowane liście roślinne, czasami również z domieszką kawałków łodyg. Aromatyczne drobinki są nieco większe niż hurtowo cięte susze z bazylii lub oregano, ale ma to swój urok – takie cząstki nieco ładniej prezentują się w formie posypki do mięs lub warzyw, są idealnym substytutem świeżych ziół, jeśli akurat żadnego nie masz pod ręką.

Czosnek to czosnek – jego smaku chyba nie trzeba tłumaczyć, choć rzeczywiście w przypadku odmiany ursinum zachodzą pewne osobliwości aromatyczne. Smak czosnku niedźwiedziego jest nieco bardziej łagodny, niż innych odmian z gatunku Allium, łącząc w sobie delikatnie rośliną goryczkę ze słodyczą cebuli. Wyjątkowo intensywny aromat pozbawiony jest natomiast kłującej w oczy ostrości i przypomina zapach zwykłego czosnku, który został już przesmażony na maśle. Dzięki tym stonowanym walorom, czosnek niedźwiedzi możesz użyć wszędzie tam, gdzie intensywność zwykłego czosnku zagłuszyłaby naturalne aromaty potrawy. Przyprawa nadaje się, więc do kremowych zup, śmietanowych sosów, kwaskowatych garnishy czy sycących farszy. 

W obrębie Morza Śródziemnego dużą popularnością cieszy się też pewien rodzaj pesto, w którym zamiast bazylii używa się świeżych liści czosnku niedźwiedziego.

Medyczne zastosowanie czosnku niedźwiedziego

Dowody na medyczne wykorzystywanie Allium ursinum sięgają aż mezolitu; używali go i starożytni Grecy, i Rzymianie; był również bardzo popularną rośliną wśród większości ludów germańskich. Starogrecki lekarz i fizyk, Pedanius Dioskurydes, w I wieku n.e. donosi na przykład, że istnieją cztery gatunki leczniczych cebul, a jedną z nich jest czosnek niedźwiedzi, który ma właściwości oczyszczające. O czosnku pisano także w średniowieczu – począwszy od Karola Wielkiego, który rozkazał umieścić roślinę w swoim spisie Capitulare de Villis imperialibis, skończywszy zaś na księgach niemieckiego Lonicerusa.

To popularne w Europie dzikorosnące ziele wykorzystywane było przez wieki, jako stymulator procesów trawiennych, środek antybakteryjny czy remedium na wszelakiego rodzaju choroby układu krążenia. Wiele dowodów skazuje również, że czosnek niedźwiedzi chętnie używano w przypadku infekcji gardła oraz problemów z oddychaniem np. przy przeziębieniach, grypie a nawet w zapaleniu oskrzeli. Leczono nim rany, oparzenia i trądzik. Jednym słowem, czosnek niedźwiedzi traktowano, jako swoiste panaceum na większość chorób.

Najnowsze odkrycia naukowe potwierdzają skuteczność czosnku niedźwiedziego w zapobieganiu i leczeniu powyższych przypadłości, dostarczając nam przy tym o wiele bardziej precyzyjnych danych na temat właściwości rośliny. Należy przy tym podkreślić, że badania nad farmakologicznym zastosowaniem Allium ursinum toczą się na serio dopiero od około 20 lat – temat jest rozległy i wymaga dalszej wnikliwej eksploracji naukowej. Co ciekawe, w tej dziedzinie niewątpliwie przodują Polacy – to właśnie u nas do tej pory wydano najwięcej publikacji na temat czosnku niedźwiedziego.

Co zawiera czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi to przede wszystkim rozmaite związki siarkowe, które poza właściwościami prozdrowotnymi, odpowiadają również za charakterystyczny czosnkowy aromat i smak. Sulfotlenki i peptydy glutaminowe – to dwie najważniejsze pochodne siarki, które znajdują się w liściach Allium ursinum. Znajdziemy tam również flawonoidy, fenole, glikozydy steroidowe (w tym saponiny) oraz lektyny. Czosnek niedźwiedzi to również bogactwo adenozyny, rozmaitych polipeptydów oraz kilku niezmiernie ważnych makroelementów:  magnezu (700 mg/ 100 g), manganu (160 mg/ 100 g) oraz żelaza (23 mg/ 100 g) . Warto zauważyć, że są to wartości bardzo wysokie, które z nadwyżką zaspokajają dzienne zapotrzebowanie organizmu na owe składniki (dane na podstawie Institute of Health). Dla porównania, zwykły czosnek w 100 g dawce zawiera o 90 mg mniej magnezu i o 22 mg mniej żelaza. 

Na co czosnek niedźwiedzi

Badania farmakologiczne, którym poddaje się obecnie czosnek niedźwiedzi, opierają się na dwóch rodzajach testów: tych przeprowadzanych jedynie laboratoryjnie (in vitro) oraz testów klinicznych (in vivo, czyli na żywych organizmach). Obydwa rodzaje zgodnie potwierdzają skuteczność terapeutyczną Allium ursinum, choć według naukowców potrzeba więcej czasu (ergo więcej badań na chorych pacjentach), by jednoznacznie potwierdzić to, co obiegowo wiadomo od dawna – na przykład fakt, że regularnie zażywany czosnek niedźwiedzi może obniżyć ciśnienie, zapobiec arytmiom serca i usprawnić pracę układu krwionośnego.

Czosnek niedźwiedzi ma działanie przeciwzapalne, antybakteryjne i przeciwwirusowe.

W badaniu z 2010 roku wykazano na przykład, że substancje zawarte w roślinie powstrzymują rozwój takich chorobotwórczych bakterii jak Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, Escherichia coli, Proteus mirabilis, Salmonella enteritidis czy grzybów Cladosporium sp., Aspergillus niger, Rhizopus nigricans, Geotrichum candidum, Penicillium expansum, Candida lipolytica, Mycoderma, Saccharomycopsis fibuligera. Ogólnie uważa się, że czosnek niedźwiedzi zawdzięcza swoje właściwości antyseptyczne w większości bogactwu rozmaitych związków siarkowych, choć niektórzy polscy uczeni odkryli jeszcze szereg innych substancji pomocniczych, których współkombinacja poprawia skuteczność w zwalczaniu mikrobów. Czosnek niedźwiedzi na wiosenną chrypę i kaszel? Czemu nie!

Wśród dziesiątek medycznych raportów zapewne warte uwagi jest sprawozdanie z 2012 roku, w którym omawia się wpływ substancji czynnych czosnku niedźwiedziego na powstawanie nowotworów. Naukowcy Chińskiego Uniwersytetu Medycznego w Tajwanie udowodnili, bowiem że pochodne siarczanów zawartych w Allium ursinum hamują tworzenie się i rozprzestrzenianie komórek rakowych różnych typów m.in. raka prostaty, piersi, płuc czy odbytu. Jest to z pewnością superważne i arcydoniosłe odkrycie, które w przyszłości może zaowocować wynalezieniem nowych form leczenia nowotworów u ludzi.

Czosnek niedźwiedzi to prawdziwa bomba antyoksydacyjna: polifenole, flawonoidy, saponiny… Naturalne przeciwutleniacze, które zapobiegają niszczycielskiej sile wolnych rodników, sprawiają, że nasz organizm zarówno sprawnie funkcjonuje, na co dzień, jak i młodo wygląda. Regularne spożywanie pokarmów bogatych w antyoksydanty nie przyniesie Ci doraźnego efektu odmłodzenia, ale będzie niczym wysokooprocentowana lokata na przyszłość – a w tego typu zabezpieczenia warto inwestować. Szczególnie, jeśli do tego świetnie smakują.
Ty już teraz możesz spróbować, czy czosnek niedźwiedzi pomoże na Twoje przypadłości. Pod warunkiem oczywiście, że nie jesteś na niego (lub na jakikolwiek jego składnik) uczulona i nie masz problemów z nadmiernym utlenianiem się krwinek czerwonych. Poza tymi dwoma wypadkami czosnek niedźwiedzi jest ogólnie uważany za roślinę bezpieczną dla każdego oraz bez specjalnych zastrzeżeń, co do maksymalnej dziennej dawki spożycia. Przyprawa, która jednocześnie może pomóc w niektórych dolegliwościach? Tak, to właśnie czosnek niedźwiedzi.
 
Właściwości i działanie czosnku niedźwiedziego.

Adenozyna jest cenną substancją znajdującą się w czosnku niedźwiedzim. Jest jej aż o 20 razy więcej niż w czosnku pospolitym. Adenozyna ma właściwości witaminy A, C, E i selenu, które należą do grupy przeciwutleniaczy, ograniczających rozwój wolnych rodników, wywołujących choroby.

Czosnek niedźwiedzi jest największym źródłem siarki aktywnej w Europie. Żadna roślina występująca na naszym kontynencie nie ma tak wielkich pokładów tego ważnego pierwiastka. Warto wspomnieć, że czosnek pospolity ma 1,7 g siarki aktywnej w 100 g suszu, gdzie w czosnku niedźwiedzim jest jej aż 7,8 g.

Szczegółowe badania prowadzone nad właściwościami czosnku niedźwiedziego wykazały, że ponadto zawiera on olejki eteryczne, żelazo, magnez, mangan, enzymy i aminokwasy oraz związki o działaniu antybiotycznym.

Wspomaga trawienie.

Usprawnia pracę jelit, zapobiega wzdęciom i przyśpiesz wydzielanie żółci. Pomocny jest przy zwolnionej pracy układu trawiennego, stopniowo go usprawnia. Posiada właściwości żółciotwórcze i żółciopędne, co wpiera i odciąża pracującą wątrobę.

Zwalcza bakterie, grzyby i pasożyty.

Czosnek niedźwiedzi wspiera produkcję immunoglobin, które są przeciwciałami uczestniczącymi w procesach odpornościowych organizmu. Chronią przed infekcjami bakteryjnymi, a w trakcie choroby wspomagają układ odpornościowy do zwalczenia stanu chorobowego.  Czosnek niedźwiedzi jest, także skuteczny przy zwalczaniu pasożytów układu pokarmowego, zwłaszcza owsików, glist i tasiemców. Zaleca się też stosowanie go u osób, które zmagają się z drożdżakiem Candida albicans.

Łagodzi infekcje układu oddechowego.

Dzięki dużej zawartości związków siarkowych czosnek niedźwiedzi pomaga leczyć infekcję wirusowe układu oddechowego. Kwasy fenolowe powodują rozrzedzenie wydzieliny zalegającej w oskrzelach i działają wykrztuśnie. Ma również działanie podobne do antybiotyku, skutecznie zwalcza bakterie, jednocześnie nie zakłócając naturalnej flory bakteryjnej w układzie  pokarmowym i oddechowym.

Sprzyja prawidłowej pracy układu sercowo- naczyniowego.

Czosnek niedźwiedzi posiada adenozynę, która wpływa na prawidłową pracę układu krwionośnego. Rozszerza naczynia krwionośne, zapobiega powstawaniu zakrzepów, poprzez zmniejszenie lepkości krwi i obniża ciśnienie. Duża zawartość żelaza, odpowiada za transportowanie i przechowywanie tlenu w czerwonych krwinkach. Żelazo jest jednym z podstawowych składników hemoglobiny. Dodatkowo czosnek niedźwiedzi podwyższa poziom cholesterolu HDL tzw. dobrego w stosunku do cholesterolu LDL tzw. złego. Związki zawarte w czosnku, także obniżają poziom trójglicerydów, co zapobiega wystąpieniu chorób układu sercowo- naczyniowego m.in. miażdżycy, zawału serca, choroby wieńcowej i udaru.

Zastosowanie w codziennej diecie.

Pokrojone liście świeżego oraz suszu czosnku można dodawać do sałatek, kanapek, sosów i zup, potraw mięsnych. Jadalne są też cebulki czosnku niedźwiedziego, a kwiaty mogą stanowić piękną dekorację. Liście czosnku mogą być też przyrządzane w taki sam sposób jak szpinak razem ze śmietaną lub jogurtem.

Lecznicze przepisy wg Marii Treben.

Wrażliwy żołądek. Zalać liście i cebulki czosnku niedźwiedziego ciepłym mlekiem i odstawić na dwie godziny i wypić.

Nalewka. Liście i cebule czosnku drobno pokroić i wypełnić nimi 1/3 butelki. Następnie zalać butelkę alkoholem 40% ( najlepiej żytniówką). Nalewkę odstawić na dwa tygodnie w ciepłe miejsce. Spożywać cztery razy dziennie po 10 kropli zmieszanych z niewielką ilością wody.

www.zdrowiezroslin.pl

 
Źródła:

1. Sobolewska D, Podolak I., Makowska-Wąs J., Allium ursinum: botanical, phytochemical and pharmacological overview,  "Phytochemistry Reviews" 2015 nr 14(1), s. 81-97.
2. Kuang-Chi Lai, Chao-Lin Kuo, Heng-Chien Ho, et al., Diallyl sulfide, diallyl disulfide and diallyl trisulfide affect drug resistant gene expression in colo 205 human colon cancer cells in vitro and in vivo, "Phytomedicine", 2012 nr 19/7, s. 625-630.
3. Synowiec A., Gniewosz M., Zieja I., et al., Porównanie właściwości przeciwdrobnoustrojowych ekstraktów z czosnku niedźwiedziego (Allium ursinum), "Zesz. Probl. Postępów Nauk Rol." 2010 nr 553, s. 203–209.