Najdroższa przyprawa na świecie - Szafran

Krokus uprawny (Crocus sativus), powszechnie zwany szafranem, należy do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae) i jest uprawiany w Azji (Turcja, Iran, Indie) oraz Europie (Grecja, Hiszpania, Francja).

Szafran był znany i stosowany od starożytności, jako przyprawa, barwnik i lek.

Wysuszone znamiona krokusa to najdroższa przyprawa na świecie, są zbierane i przetwarzane ręcznie, a na 1 kg szafranu potrzeba aż 170 tysięcy kwiatów.

Warto go używać, bo ta przyprawa nadaje potrawom niepowtarzalny aromat, kolor i smak. 

Szafranem zainteresowała się współczesna farmacja i medycyna 1 . Obecnie szafran fascynuje nie tylko pięknem kwiatów, lecz również właściwościami, za które odpowiedzialne są jego aktywne składniki, takie jak: krocyna – żółty barwnik, gorycz pikrokrocyna i olejek eteryczny (do 2 proc.).

W medycynie ludowej służył m.in., jako środek przeciwskurczowy, przeciwbólowy, wykrztuśny i pobudzający – stąd znalazł zastosowanie w leczeniu

 przeziębień,

szkarlatyny,

ospy wietrznej,

astmy

nowotworów.

Szczególnym przedmiotem zainteresowania naukowców stała się krocyna. Dzięki jej właściwościom, obecnie rozważane jest potencjalne zastosowanie szafranu w takich chorobach jak:

depresja,

bezpłodność,

rak jelita grubego

wrzody żołądka.

Depresja 

W dzisiejszych czasach depresja stanowi duży problem społeczny. W krajach wysoko rozwiniętych choruje na nią nawet 21 proc. społeczeństwa. Wielu pacjentów cierpiących na tę chorobę nie chce przyjmować syntetycznych antydepresantów z powodu wywoływanych przez nie skutków niepożądanych, takich jak niemożność prowadzenia pojazdów, suchość w ustach, zaparcia czy dysfunkcje seksualne. Dlatego coraz więcej badań zostaje skierowanych ku właściwościom przeciwdepresyjnym naturalnych środków, np. ekstraktów z roślin. Działają łagodniej, a ich stosowanie wydaje się bardziej bezpieczne niż leków syntetycznych. Ekstrakt z szafranu podawany pacjentom z łagodną i średnią depresją powodował poprawę ich stanu po 6 tygodniach leczenia 2 . Fakt ten daje się wytłumaczyć zwiększeniem poziomu serotoniny i dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym. W polskich aptekach można kupić nalewkę z szafranu, stosowaną w celu poprawy nastroju.

Crocus sativus korzystnie działa w problemach kobiecych: łagodzi objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego 3 , na który cierpi 20-40 proc. kobiet w wieku reprodukcyjnym.

Bezpłodność 

Bardzo obiecująco zapowiada się wykorzystanie antyoksydacyjnych właściwości szafranu w leczeniu bezpłodności u mężczyzn.

Badania wykazały, że u ponad 40 proc. bezpłodnych mężczyzn występuje zwiększony poziom uszkodzeń wywołanych przez wolne rodniki, tzw. stres oksydacyjny. Reaktywne formy tlenu powodują peroksydację lipidów w błonie komórkowej plemników i w efekcie wpływają niekorzystnie na ich ruchliwość i zdolność łączenia się z oocytem. Badanie kliniczne 4 przeprowadzono na grupie 52 niepalących i bezpłodnych mężczyzn, u których nie było podstaw do leczenia chirurgiczne go; podawano im trzy razy w tygodniu przez 3 miesiące po 50 mg rozpuszczonego w mleku ekstraktu z szafranu. Zaobserwowano wzrost liczby prawidłowych morfologicznie plemników z 26,5 proc. do 33,9 proc. oraz wzrost ich ruchliwości. Stwarza to większe szanse na zapłodnienie i posiadanie potomstwa.

Rak jelita grubego 

Badanie nad antyproliferacyjnymi właściwościami krocyny zostało przeprowadzone na komórkach pochodzących z guza jelita grubego chorych pacjentów 5 . Okazało się, że wykazuje ona wpływ hamujący w stosunku do trzech linii komórkowych raka jelita grubego: HT-29, SW-480 i HCT-116, ale nie wpływa na wzrost prawidłowych komórek. Doświadczenie to daje nadzieję na nowy sposób leczenia, tym bardziej, że rak jelita grubego zajmuje drugie miejsce pod względem śmiertelności powodowanej przez nowotwory. Jeśli zostanie wcześnie wykryty, możliwe jest jego chirurgiczne usunięcie. Jednak dalszy proces leczenia nadal wymaga chemioterapeutycznych lub radioterapeutycznych metod, które, jak wiadomo, są dla organizmu toksyczne. Stąd tak duże zainteresowanie farmacji i medycyny naturalnymi chemioterapeutykami 6 , które nie powinny wywoływać tylu efektów niepożądanych. Aktualnie testowanych jest kilka substancji pochodzących ze świata roślin, takich jak: resweratrol z winogron, inozytol z kapustnych czy kurkumina z kurkumy. Czy dołączy do nich krocyna i jej pochodne z szafranu?

Wrzody żołądka 

Jak wiadomo, dość gwałtownie rośnie poziom sprzedaży niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Są one zalecane w chorobach reumatycznych, jako środki przeciwbólowe, ale również w chorobie Alzheimera, nowotworach i wielu innych schorzeniach. Niestety, przy długotrwałym stosowaniu mogą dawać efekty niepożądane, np. wrzody żołądka. Czy szafran może być pomocny w ich leczeniu? Aby to udowodnić, wykonano badanie 7 na szczurach, którym podano ekstrakt z szafranu, a po 30 minutach indometacynę, jako czynnik wrzodotwórczy. Dzięki antyoksydacyjnym właściwościom składników aktywnych występujących w szafranie zaobserwowano spadek peroksydacji lipidów i wzrost poziomu glutationu w błonie śluzowej żołądka, czyli zmniejszenie nasilenia stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego. Wyniki te były porównywalne do działania leku przeciwwrzodowego – omeprazolu. Jest to argument za stosowaniem szafranu, jako przyprawy o korzystnych właściwościach zdrowotnych. Stanowi też cenną wskazówkę i inspirację dla laboratoriów projektujących leki.

Bezpieczeństwo dużych dawek

Szafran, jako przyprawa jest stosowany w niewielkich ilościach, bowiem większe powodują gorzki smak potrawy. Natomiast tabletki czy kapsułki z ekstraktem z szafranu mogą zawierać więcej bioaktywnych związków. Większe dawki ekstraktu z szafranu zostały przebadane8 pod kątem ich toksyczności oraz bezpieczeństwa dla ludzkiego organizmu. Podczas tygodniowego badania, które miało charakter randomizowany, z podwójnie ślepą próbą, przebadano zdrowych, dorosłych ochotników. Podzielono ich na 3 równe grupy. Pacjenci z grupy pierwszej otrzymywali w tygodniowym okresie placebo, podczas gdy pacjenci z grupy drugiej i trzeciej otrzymywali odpowiednio 200 i 400 mg znamion szafranu, w formie tabletek, dziennie. W badanych grupach kontrolowane były między innymi parametry biochemiczne, kardiologiczne oraz hematologiczne. Wskaźniki te oceniano zarówno przed jak i po zakończeniu obserwacji i nie wykazano istotnych różnic w oznaczanych wartościach. Zauważono nieznaczny spadek poziomu czerwonych krwinek, hemoglobiny, hematokrytu oraz płytek krwi. Wzrósł natomiast poziom sodu i kreatyniny. Mimo wszystko, wyniki te nadal były w niepatologicznym zakresie. Wnioski: Ze względu na interesujące właściwości oraz małą toksyczność, ekstrakt z szafranu i jego bioaktywne związki mogą mieć zastosowanie w lecznictwie i powinny być poddane dalszym badaniom. Warto go szerzej wykorzystać tym bardziej, że stoją za nim tysiącletnie doświadczenia ludzkości, a w przypadku jego zastosowania nie obserwuje się statystycznie znaczących efektów niepożądanych. Warto też dokładniej zbadać fitochemię całej rośliny, płatków kwiatu, liści, bulwy, stosując nowoczesne techniki analityczne.

 O szafranie Dr Henryk Różański pisze

Do składników znamion szafranu należą:

barwniki karotenoidowe: krocyna, krocetyna, Krocetyna nie rozpuszcza się w wodzie. Krocyna jest rozpuszczalna w wodzie

glikozyd gorzki – pikrokrocyna. Pikrokrocyna zbudowana jest z safranolu (safranal) i cukru – glukozy. Safranal nadaje szafranowi specyficzny zapach (przypomina zapach jodoformu) i smak.

. W szafranie obecne są także:

 alfa-karoten,

 beta-karoten,

gamma-karoten,

zeaksantyna,

 likopen,

 flawonoidy (izoramnetyna),

 tłuszcze (2%),

śluzy (do 14%).

Popiół – nie więcej niż 6%.

W dawnej medycynie szafran wchodził w skład silnych leków, np. Tinctura Opii crocata – Laudanum rozrzedzone Sydenhami. Z szafranu sporządzano nalewkę – Tinctura Croci, syrop – Syrupus Croci i plaster – Emplastrum oxycroceum (obok szafranu zawierał wosk, mirrę, amoniak i in. składniki).

Stigmata Croci w XIX wieku było stosowane w medycynie oficjalnej, w leczeniu padaczki, histerii, konwulsji, nerwic wegetatywnych, apoplexis (pęknięcie naczynia krwionośnego w mózgowiu, utrata przytomności, udar).

Szafran działa uspokajająco, ale specyficznie. Znosi nerwice wegetatywne, obniża napięcie mięśni szkieletowych i gładkich, uspokaja drżenie i niekontrolowane nadmierne pobudzenie ruchowe. Nie upośledza przy tym procesów psychicznych i koncentracji, wręcz przeciwnie, na wiele osób działa psychostymulująco, poprawia proces zapamiętywania i odtwarzania informacji. Pomaga w koncentracji psychicznej i ruchowej. Znosi objawy depresji i stresu.

Pobudza płciowo, dlatego uważany jest za afrodyzjak.

Pobudza miesiączkowanie i erekcję, ułatwia i wzmaga skoncentrowanie się na akcie płciowym i fantazjach seksualnych.

Wzmaga ukrwienie narządów płciowych. Działa żółciopędnie, antyseptycznie i pobudza czynności przewodu pokarmowego.

Obniża poziom cholesterolu we krwi, hamuje rozwój miażdżycy.

Nasila skurcze macicy, dlatego nie należy podawać szafranu kobietom ciężarnym.

In vitro wykazuje wpływ przeciwnowotworowy.

Szafran przedawkowany jest niebezpieczny. Wywołuje wymioty, biegunkę, krwawienia z przewodu pokarmowego i układu moczowo-płciowego. 20 g szafranu może zabić człowieka.

Zalecane dawki wynoszą 1-1,5 g/dzień. Można ją spożyć na raz w ciągu dnia, lub rozłożyć na porcje, np. po 500-600 mg 2-3 razy dziennie.

 Nalewkę zażywać 1-3 razy dziennie po 5 ml, w razie mocnego  zdenerwowania i nerwicy – 10 ml.

 Nalewkę sporządzić zalewając 1 łyżkę szafranu 300 ml alkoholu 40-60%. Po 7 lub kilkunastu dniach nalewkę przecedzić.

Napar wodny lub mleczny z szafranu – 1-1,5 g szafranu zalać wrzącym mlekiem lub wodą, odstawić na 20 minut. przecedzić. Pić w ciągu dnia w trzech porcjach.

Przy kaszlu i osłabieniu grypowym mleko szafranowe osłodzić miodem.

 Jako afrodyzjak – 10 ml nalewki przed stosunkiem lub 1 g świeżo sproszkowanego szafranu popić gorącą herbatą.

Szafran służy do barwienia środków spożywczych, leków i suplementów. Doskonale barwi tłuszcze. Jako przyprawa dodawany do rosołu, drobiu, ryżu, ryb, baraniny, zupy rybnej. W starozytności służył do barwienia tkanin.

  www.zdrowiezroslin.pl

 Piśmiennictwo: 1. Saffron in phytotherapy: pharmacology and clinical uses. Schmidt M, Betti G, Hensel A. Wien Med Wochenschr. 2007; 157 (12-14): 315-9 2. Crocus sativus L. in the treatment of mild to moderate depression: a double-blind, randomized and placebo-controlled trial. S. Akhondzadeh, N. Tahmacebi-Pour, A. Noorbala, H. Amini, H. Fallah-Pour, A-H. Jamshidi, M. Khani. Phytother. Res. 2005; 19, 148-151 3. Crocus sativus L. (saffron) in the treatment of premenstrual syndrome: a double-blind, randomized and placebo-controlled trial. M Agha-Hosseini, L Kashani, A Aleyaseen, A Ghoreishi, H Rahmanpour, AR Zarrinara, S Akhondzadeh. BJOG. 2008; 115 (4): 515-9 4. Effect of Saffron on semen parameters of infertile men. M. Heidary, J. Reza Nejadi, B. Delfan, M. Birjandi, H. Kaviani, S. Givrad. Urology Journal, 2008; 5 (4), 255-259 5. Crocin from Crocus sativus possesses significant anti-proliferation effects on human colorectal cancer cells. H.H Aung, C.Z Wang, M. Ni, A. Fishbein, S.R. Mehendale, J.T. Xie, A.Y. Shoyama, C.S Yuan. Exp Oncol. 2007; 29(3) 175-180 6. Biomedical properties of saffron and its potential use in cancer therapy and chemoprevention trials. F.I. Abdullaev, J.J. Espinosa-Aguirre, Cancer Detection and Prevention. 2004; 28 426-432 7. Effects of Saffron and its Active Constituents, Crocin and Safranal, on prevention of Indomethacin induced gastric ulcers in diabetic and nondiabetic rats. Journal of Medicinal Plants, 2009; 8, Suppl. No. 5, 30-38 8. Safety evaluation of Saffron (Crocus sativus) tablets in healthy volunteers. M-H. Modaghegh, M. Shahabian, H-A. Esmaeili, O. Rajbai, H. Hosseinzadeh. Phytomedicine 2008; 15 1032-1037

www.zdrowiezroslin.pl