Czy postać i droga podania leku mają istotne znaczenie
dla efektu terapii?
Losy leku w organizmie można analizować w aspekcie farmakodynamicznym,
określającym wpływ leku na organizm oraz farmakokinetycznym oceniającym wpływ
organizmu na lek. Farmakokinetyka obejmuje pięć etapów: uwalnianie
(liberation), wchłanianie (absorption), dystrybucja (distribution), metabolizm
(metabolism) oraz wydalanie (excretion), określany wspólnym skrótem LADME.
Uwalnianie jest najczęściej najwolniejszym etapem LADME i zazwyczaj najbardziej wpływa na stężeniu leku w surowicy pacjenta. Szybkość tego procesu zależy głównie od postaci leku oraz jego składu. Proces wchłaniania jest to etap, w którym następuje przejście leku z miejsca podania do krążenia ogólnego. W przypadku leków doustnych należy pamiętać o tzw. efekcie pierwszego przejścia, kiedy to lek zanim dostanie się do krwiobiegu musi przejść przez wątrobę.
Ten etap ma kluczowe znaczenie w przypadku leków podawanych doustnie, jako,
że narząd ten metabolizując lek może wpływać na efekt terapeutyczny, poprzez
znaczne zmniejszenie stężeń w surowicy pacjenta.
Podobnie jak proces uwalniania także wchłanianie zależy głównie od postaci
leku, a także drogi podania. Szybsze wchłanianie obserwuje się w przypadku
postaci płynnych, jako, że unikamy procesu rozpuszczenia leku, co jest
elementem niezbędnym do jego wchłonięcia.
W przypadku wyboru drogi podania bardzo ważne znaczenie ma czas
oczekiwanego efektu terapeutycznego, który będzie szybki w przypadku podania
dożylnego czy też miejscowego. Wchłanianie leku jest jednak korzystniejsze w
przypadku leków podawanych doustnie, jako, że proces ten jest wtedy znacznie
wolniejszy, warunkuje znaczne dłuższe utrzymywanie się stężeń terapeutycznych,
uzyskiwane są mniejsze wahania stężeń we krwi, co w konsekwencji minimalizuje
osiąganie stężeń toksycznych.
Etap biodostępności określa ułamek
dawki substancji leczniczej, który dostaje się w formie aktywnej
farmakologicznie do krążenia ogólnego po podaniu pozanaczyniowym oraz szybkość
z jaką ten proces zachodzi.
Dystrybucja opisuje rozmieszczenie leku w narządach oraz tkankach, a etap
ten zależy głównie od szybkości przepływu krwi przez tkanki (tzw. kompartment),
szybkość transportu przez błony biologiczne oraz stopień wiązania leku z
białkami.
Końcowymi etapami losu leku w organizmie są metabolizm i wydalanie.
Pierwszy proces ma na celu unieczynnienie leku głównie w wątrobie. Ostatni
etap, czyli wydalanie, odpowiada za usunięcie nieczynnego farmakologicznie
związku głównie przez nerki, ale także z żółcią, śliną, z wydychanym powietrzem
czy też z potem.
Dane literaturowe wskazują, że stężenie 25-hydroksywitaminy D (w skrócie
25(OH)D), która jest markerem laboratoryjnym w ocenie poziomu witaminy D,
powinno być wyższe niż 75 nmol/L, co optymalizuje wchłanianie wapnia,
utrzymując odpowiednią gęstość kości.
Toksyczność witaminy D jest niezwykle rzadka i w literaturze światowej
istnieje niewiele doniesień na ten temat. Toksyczność jest wtórnym wynikiem
hiperkalcemii, do której mogłoby dojść w momencie przyjmowania przez osobę
dorosłą dziennej dawki witaminy D ponad 10 000 IU przez wiele miesięcy.
Witamina D podawana jest głównie w formie doustnej. Wchłanianie podanej
dawki zachodzi w 50-80% w jelicie cienkim, a sam proces jest głównie zależny od
żółci oraz swoistych białek.
Ostatnie badania sugerują, że proces ten prawdopodobnie nie jest zależny od
obecności tłuszczy, a także od rodzaju diety. Stwierdzono także brak zależności
pomiędzy wchłanianiem a wiekiem pacjenta. Ponadto, ergokalcyferol (witamina
D2), główny składnik suplementów diety, jest wchłaniany w podobnym stopniu jak
cholekalcyferol (witamina D3).
W kolejnym etapie dochodzi do transportu witaminy D do wątroby, gdzie
metabolizowana jest ona do kalcyfediolu i za pomocą swoistych białek
(2-globulin) przenoszona jest do nerek. W części proksymalnej kanalików
nerkowych jest ona metabolizowana do najbardziej aktywnej postaci –
kalcytriolu.
Należy pamiętać, że w nerce może także powstawać 24,
25-dihydrocholekalcyferol, pochodna o niewielkiej aktywności metabolicznej,
powstająca przy wystarczającym stężeniu wapnia i aktywnych metabolitów witaminy
D.
Proces dystrybucji witaminy D zależny jest między innymi od masy ciała
pacjenta; stwierdzono ujemną korelacje pomiędzy stężeniem witaminy D w surowicy
pacjenta a wskaźnikiem BMI do wartości 28 kg/m2. Zależne jest to głównie od
ilości tkanki tłuszczowej, gdzie, oprócz wątroby, witamina ta ulega
magazynowaniu.
Ponadto, zaobserwowano zależność pomiędzy niskim poziomem albumin a
niedoborem witaminy D. Metabolity witaminy D po sprzężeniu z kwasem
glikuronowym, tauryną i glicyną, wydalane są z żółcią, a także niewielkie
ilości kalcytriolu wydalane są z moczem czy też z mlekiem karmiącej matki.
Należy pamiętać o interakcjach pomiędzy witaminą D a niektórymi lekami,
takimi jak: fenytoina i barbiturany (obniżają skuteczność witaminy), diuretyki
tiazydowe (zmniejszają wydalania wapnia), glikokortykosteroidy (znoszą
działanie cholekalcyferolu), czy też glikozydy nasercowe, których działanie
może być nasilane przez witaminę D.
W leczeniu niedoborów witaminy D dawki powinny być tak dobrane, aby uzyskać
poziom 25(OH)D we krwi powyżej 75 nmol/L. Zgodnie z rekomendacjami, dzienne
dawki witaminy D w leczeniu niedoborów powinny wahać się w granicach od 400 IU
dla niemowląt do nawet 10 000 IU dla osób dorosłych i bardzo otyłych.
Marek Juda, Anna Malm
Katedra i Zakład Mikrobiologii Farmaceutycznej z Pracownią Diagnostyki Mikrobiologicznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Katedra i Zakład Mikrobiologii Farmaceutycznej z Pracownią Diagnostyki Mikrobiologicznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Bibliografia:
1. Borel P., Caillaud C., Cano N.J. Vitamin D
bioavailability: state of the art. Crit. Rev. Food Sci. Nutr. 2015, 55,
1193-1205.
2. Cannell J.J., Hollis B.W. Use of vitamin D in clinical
practice. Altern. Med. Rev. 2008, 13, 6-20.
3. Jahde U., Radziwill R.,
Kloft C. Farmacja kliniczna. red. wyd. pol. Wiela-Hojeńska A., Grześkowiak E.,
Jaźwińska-Tarnowska E., Łapiński Ł., Skowron A. MedPharm Polska 2014.
4. O’Mahonny L., Stepien M., Gibney MJ., Nugent A.P.,
Brennan L. The potential role of vitamin D enhanced in improving vitamin D
status. Nutrients 2011, 3, 1023-1041.
5. Skalska A., Fedak D.,
Gąsowski J. Stężęnie 25-hydroksywitaminy D a stan odżywiania mierzony
wskaźnikiem masy ciała u osób starszych. Gerontol. Pol. 2009,17, 16-22.
6. Sznitowska M., Kaliszan
R. Biofarmacja. Elsevier Urban & Partner 2014.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz